عصر اولین ها// شانزدهم سپتامبر (۲۶ شهریور) به روز جهانی حفاظت از لایه ازن نام گرفته است. ازن گازی است که سه اتم اکسیژن دارد. این آلاینده بیشترین مقدار آن در فصل تابستان است. بسیاری از ما بوی ازن را از طوفان های الکتریکی(رعد و برق) یا ابزارهای نامناسب نگهداری شده مانند دستگاه های کپی […]
عصر اولین ها// شانزدهم سپتامبر (۲۶ شهریور) به روز جهانی حفاظت از لایه ازن نام گرفته است.
ازن گازی است که سه اتم اکسیژن دارد. این آلاینده بیشترین مقدار آن در فصل تابستان است. بسیاری از ما بوی ازن را از طوفان های الکتریکی(رعد و برق) یا ابزارهای نامناسب نگهداری شده مانند دستگاه های کپی می شناسیم .
بیشترین ازن سطح زمینی از فعالیت های انسان حاصل می شود . به هر حال ازن به طور طبیعی در مناطق دور از فعالیت انسانی اما در سطوح پایین ۰٫۰۲ تا ۰٫۰۵ ppm تشکیل می شود . ازن بسیار واکنش پذیرتر از اکسیژن است . آژانس حفاظت محیط زیست ، ازن را به عنوان جاذب ترین آلاینده هوا در هوای شهری توضیح می دهد . به علاوه ازن در سطوحی وجود دارد که به داشتن آثار مضر اکولوژیکی و سلامتی مشهور است . تاثیر مضر ازن روی سلامتی شامل سوزش چشم ، بینی ، گلو و ریه ها و کاهش توانایی ریه ها در عملکرد مطلوب می باشد . در ۰٫۲ppm در بزرگسالان جوان تورم رگ های تنفسی درون ریه ها ایجاد می شود. حتی در ۰٫۰۸ppm ، ازن روی افراد سالم و ورزشکار نیز تاثیر گذار است .
ازن تروپوسفر را با ازن استراتوسفر نباید اشتباه گرفت . ازن تروپوسفری سطح زمین یک آلاینده جدی است . اما در استراتوسفر (لایه بالای تروپوسفر) ازن یک کار مهم را انجام می دهد که پرتوهای ماورابنفش مضر خورشید را جذب می کند . بنابراین زندگی روی زمین را محافظت می کند . CFC کلرو فلوئور کربن مواد شیمیایی مرکب هستند که قرارداد مونترال آنها را ممنوع کرده است . این مواد بیشتر در مبردها و خنک کننده های صنعتی استفاده می شوند . از آنجا که اتم کلر به شدت تمایل به واکنش با اتم های اکسیژن داشته اثر تخریبی شدیدی بر لایه ازن دارد . این مواد در یخچال سازی و تهیه فوم در ایران استفاده می شده است نیز کاملا ممنوع شده است . ۱۰ کیلومتر پایین از جو زمین لایه تروپوسفر است . تروپوسفر لایه ای از اتمسفر است که در آن زندگی می کنیم . تروپوسفر حاوی حدود ۹۰ درصد از کل مولکول های هوا است . استراتوسفر درست بالای تروپوسفر قرار دارد . ۱۰ تا ۵۰ کیلومتر بالاتر از زمین. اگر چه ۱۰ درصد مولکول های هوا را شامل می شود اما ۹۰ درصد ازن را دارد . اولین کاهش ضخامت لایه ازن استراتوسفری در سال ۱۹۷۹ گزارش گردید . در سال ۱۹۸۱ نیز گزارش شد که ضخامت این گاز در بالای قطب جنوب به ۶۰ درصد کاهش یافته است . کاهش ضخامت لایه ازن در بالای قطب شمال درسال ۱۹۸۹ گزارش شد . به دلایل شرایط متفاوت آب و هوایی بین قطب شمال و جنوب ، کاهش ضخامت لایه ازن در قطب جنوب بیشتر است . پس از گزارش تکان دهنده گروه های تحقیقاتی در مورد حفره ازن در قطب جنوب و احساس لزوم اخذ تدابیر ضروری و سریع تر در این رابطه ، درسپتامبر۱۹۸۷ ،پروتکل مونترال کانادا توسط ۴۶ کشور جهان پذیرفته شد .
مصوبات پروتکل مذکور شامل این موارد است :
تدوین برنامه زمان بندی جداگانه و حذف و کاهش تولید و مصرف مواد مخرب لایه ازن در کشورهای توسعه یافته
وضع قوانین برای محدود کردن تولید و مصرف مواد مخرب لایه ازن
تدوین سیاست و استراتژی آینده جهان برای حفاظت لایه ازن و کاهش مصرف مواد مخرب لایه ازن
ایجاد صندوق چند جانبه جهت تسهیل حذف مصرف و تولید مواد مخرب لایه ازن در کشورهای در حال توسعه
- نویسنده : داریوش خدری- دکترای محیط زیست
