جمعیت استان خوزستان، چالش های اجتماعی و نارسایی سازمان های مردم نهاد

عصر اولین ها//استان خوزستان با جمعیتی متراکم و متنوع، به لحاظ جغرافیایی و قومی، همواره با چالش های اجتماعی متعددی دست و پنجه نرم کرده است. این چالش ها که ریشه در عوامل مختلفی از جمله فقر، بیکاری، نابرابری های منطقه ای، بحران های زیست محیطی و فقدان زیرساخت های مناسب دارند، نیازمند مداخلات جدی و برنامه ریزی های دقیق هستند.

مقدمه: استان خوزستان با جمعیتی متراکم و متنوع، به لحاظ جغرافیایی و قومی، همواره با چالش های اجتماعی متعددی دست و پنجه نرم کرده است. این چالش ها که ریشه در عوامل مختلفی از جمله فقر، بیکاری، نابرابری های منطقه ای، بحران های زیست محیطی و فقدان زیرساخت های مناسب دارند، نیازمند مداخلات جدی و برنامه ریزی های دقیق هستند.

در این میان سازمان های مردم نهاد (NGO) ها می توانند نقش مهمی در شناسایی، پیشگیری و کاهش آسیب های اجتماعی ایفا نمایند. اما بررسی ها نشان می دهند که ظرفیت و عملکرد این سازمان ها در استان خوزستان، با وسعت و جمعیت این استان و گستردگی مشکلات آن تناسبی ندارد.

این مقاله به بررسی جمعیت استان، چالش های اجتماعی موجود و نارسایی های سازمان های مردم نهاد در این زمینه می پردازد.

مساحت و ساختار جمعیتی:
استان خوزستان با مساحتی حدود ۶۴ هزار کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر ۱.۴۰۰.۰۰۰ نفر یکی از پهناورترین و پرجمعیت ترین استان های کشور است. تراکم جمعیت در این استان بالا بوده و توزیع جمعیت نیز به طور نامتوازن صورت گرفته است. تمرکز جمعیت در مراکز شهری، بویژه کلانشهر اهواز وکمبود امکانات در مناطق روستایی و حاشیه ای، به تشدید نابرابری ها و بروز مشکلات اجتماعی دامن می زند. ساختار سنی جمعیت نیز در خوزستان، با توجه به نرخ بالای زاد و ولد در گذشته، به گونه ای است که سهم قابل توجهی از جمعیت را جوانان تشکیل می دهند. این امر از یک سو فرصت های بالقوه ای برای توسعه ایجاد میکند اما از سوی دیگر، بیکاری و عدم دسترسی به آموزش و مهارت های لازم، می تواند منجر به بروز مشکلات اجتماعی از جمله اعتیاد، بزهکاری، طلاق و خشونت شود.

چالش های اجتماعی استان خوزستان:
۱-فقر و بیکاری: نرخ بالای بیکاری بویژه در بین جوانان و فارغ التحصیلان دانشگاهی یکی از مهمترین دلایل فقر و افزایش آسیب های اجتماعی است. عدم تنوع اقتصادی و وابستگی به منابع طبیعی نیز این مشکل را تشدید می کند.
۲-مشکلات زیست محیطی: آلودگی هوا، کمبود آب آشامیدنی سالم و خشکسالی های پیاپی، تولید زباله های پلاستیکی و شیمیایی و وجود کارخانه های آلاینده از جمله چالش های زیست محیطی هستند که به طور مستقیم بر سلامت جمی و روانی شهروندان و معیشت آنان تاثیر گذاشته و باعث افزایش تنش های اجتماعی شده است.
۳-اعتیاد و بزهکاری: شیوع اعتیاد به مواد مخدر و افزایش جرایم، بویژه در مناطق حاشیه ای نگرانی های جدی ایجاد برای شهروندان ایجاد نموده است.
۴-خشونت خانگی و طلاق: افزایش نرخ طلاق و خشونت خانگی، نشان دهنده ضعف در بنیان خانواده و لزوم توجه به مشاوره و مداخلات اجتماعی است.
۵-عدم دسترسی مناسب به خدمات بهداشتی و آموزشی: کمبود امکانات بهداشتی و درمانی، بویژه در مناطق روستایی و حاشیه ای، و عدم دسترسی به آموزش با کیفیت، باعث تداوم چرخه فقر و تشدید مشکلات اجتماعی می شود.

۶-نابرابری های منطقه ای: تفاوت های قابل توجه بین مناطق مختلف استان، به لحاظ توسعه یافتگی سبب افزایش مهاجرت به مراکز شهری و ایجاد مشکلات اجتماعی در این مناطق گردیده است.

سازمان های مردم نهاد (NGOها) نارسایی ها و چالش های پیش رو:
با وجود نیاز مبرم به ایجاد سازمان های مردم نهاد و لزوم مداخلات در حل مشکلات اجتماعی استان و با توجه به تلاش ها و پیگیری های ارزشمند برخی از سمن ها فعال در حوزه های مختلف ولی متاسفانه این تشکل های مردمی با مشکلات و چالش های متعددی روبرو هستند که در جستار به برخی از آن ها اشاره می گردد.
۱-کمبود منابع مالی: سمن های استان خوزستان به دلیل عدم دسترسی به منابع مالی پایدار و هزینه بر بودن هر گونه فعالیت آموزشی و ارائه خدمات عام المنفعه با مشکل جدی روبرو هستند که این امر توانایی آنها را در ارائه خدمات موثر محدود می کند.
۲-کمبود نیروی متخصص و آموزش دیده: کمبود نیروی تسهیلگر متخصص و داوطلب بویژه در حوزه علوم انسانی با هدف آموزش هدفمند، مستمر و همگانی یکی دیگر از چالش های سمن ها در مسیر فعالیتشان می باشد که همین امر باعث اجرای برنامه های پراکنده و مقطعی گردیده و باعث کاهش کارآیی مفید و اثربخش آنها می گردد.
۳-عدم دسترسی به اطلاعات و داده ها: کمبود داده های دقیق و به روز درباره مشکلات اجتماعی، مداخلات موثر را با دشواری مواجه می کند.
۴-ضعف در هماهنگی بین سمن ها: ضعف مفرط افراد جامعه در انجام کارهای تیمی و تشکیلاتی که این موضوع خود برگرفته از ناکارآمدی در سیستم آموزشی می باشد، باعث ناهماهنگی در ارتباط و هم افزایی موثر سمن ها در اجرای برنامه ها گردیده و منجر به موازی کاری تداخل و اتلاف منابع می گردد.
۵-موانع قانونی: مقررات پیچیده و موانع اداری یکی دیگر از چالش های جدی سمن ها در مسیر فعالیتشان می باشد که باعث دل زدگی و اتلاف انرژی فعالین اجتماعی می گردد.
۶-عدم اعتماد به سمن ها به بهانه موضوعات امنیتی: سمن ها همواره به عنوان پل ارتباطی میان مردم و مسئولین ضمن انتقال مطالبات مردم به دولت ها به صورت داوطلبانه و خیرخواهانه دوشادوش دستگاه های دولتی در ارائه خدمات به جامعه بویژه در جریان بحران ها فعال و کوشا بوده اند ولی متاسفانه برخی دیدگاه های بسته و امنیتی مشکلاتی در مسیر فعالیتشان ایجاد می نماید.
حال با توجه به گستره جغرافیایی استان و حجم چالش ها و آسیب های اجتماعی که رو به فزونی نیز می باشد نیاز به استفاده از تمام ظرفیت ها در قالب تشکل های مردمی و داوطلبانه به شدت احساس می شود. لیکن عوامل ذکر شده باعث کاهش انگیزه فعالین اجتماعی و عدم تمایل به ایجاد و توسعه سمن ها در استان گردیده است.

نتیجه گیری و پیشنهادات:
با توجه به وضعیت موجود، برای رفع نارسایی های سمن ها و تقویت نقش آنها در پیشگیری از آسیب های اجتماعی و توسعه تسهیلگری در استان، به برنامه ریزی و انجام اقدامات گسترده و هماهنگ نیاز است. این اقدامات می توانند شامل حمایت های مالی و معنوی دولت، ایجاد چارچوب قانونی و شفاف و حمایتی برای سمن ها، آموزش و توانمند سازی نیروی انسانی متخصص، تسهیل دسترسی سمن ها به اطلاعات و داده ها، شبکه سازی در جهت تقویت همکاری بین سمن ها و تغییر رویکردهای امنیتی می باشد. همچنین افزایش آگاهی عمومی درباره فعالیت و نقش سمن ها و جلب اعتماد و مشارکت عمومی تاثیر بسزایی در بهبود عملکرد این تشکل های مردمی می باشد. در نهایت نیاز به یک برنامه ریزی جامع و بلند مدت با در نظر گرفتن وضعیت موجود و تحلیل وضعیت مطلوب با بهره گیری از تمام ظرفیت های بومی و نیازهای خاص استان خوزستان احساس می شود.