عصر اولین ها//تصویرهای سعدی از نظام سیاسی ایران در تجربه‌های ثبت شده تا آن زمان خیلی هولناک است، بی‌اخلاقی و تزویر صرف و درنهایت سعدی دستگاه حکومتی را به «سوراخ کژدم» تشبیه می‌کند و می‌گوید:
ندانستی که بینی بند بر پای
دگر ره گر نداری طاقت نیش
چو در گوشت نیامد پند مردم
مبر انگشت در سوراخ کژدم
این تعبیر از طرف سعدی که دستگاه حکومتی را چون «سوراخ کژدم» می‌داند فوق‌العاده قابل تأمل است، حکومتی که از طرف اهل سنت نیز باید خلیفه خدا یا خلیفه رسول خدا باشد و آراسته به هزاران صفت محبوب و دوست‌داشتنی، کارش در تاریخ یک کشور اسلامی به جایی کشید که یک مسلمان متعبد و عارف کامل و ادیب بی‌نظیر و متکلمی که به گفته خود حریفی در میدان بلاغت ندارد، آن را به سوراخ کژدم تشبیه می‌کند و می‌گوید هر کس وارد این عرصه می‌شود باید طاقت نیش داشته باشد، چون این دستگاه تأمین عدالت و امنیت و رفاه جامعه نیست بلکه «سوراخ کژدم» است، با اینکه اعتقاد دارد و با صراحت می‌گوید، رعیت برای اطاعت سلطان خلق نشده بلکه سلطان وظیفه دارد برای مردم آرامش و رحمت ایجاد کند. درخصوص تلون طبع پادشاهان سخن او را در باب هشتم بیفزاییم که: بر دوستی پادشاهان اعتماد نتوان کرد و بر آواز خوش کودکان که آن به خیالی مبدل شود و این به خوابی متغیر گردد. خیلی ظرافت و دقت در این تعبیر است که «آن به خیالی مبدل شود» یعنی یک سوء ظن بی‌پایه می‌تواند تمام مبانی اعتماد ساخته و پرداخته شده را تغییر دهد، شاه عباس کبیر چهار پسر خود را به همین سوء گمان کشت.
در هر صورت، تلون طبع پادشاه به معنی بی‌قانونی و بی‌رویه‌ای که منجر به کاهش امنیت شود و اینکه دستگاه حکومت تشبیه شود به «سوراخ کژدم» اینها واقعیت سیاسی ایران را تا آن زمان بیان می‌کند
منبع: رضاقلی علی، سوراخ کژدم (تحلیل تاریخی سعدی از رابطه سیاست و اقتصاد در ایران) شرحی بر گلستان، مجله اقتصاد و جامعه، ۱۳۸۸
